Το Πρόσωπο της Παναγίας

  

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός πως ο μήνας Αύγουστος είναι αφιερωμένος στην Παναγία, ο Θεομητορικός μήνας, γι’ αυτό πολύ σοφά χαρακτηρίζεται η μεγάλη Θεομητορική εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ως «το Πάσχα του Καλοκαιριού»[1]. Το Καλοκαίρι παίρνει νόημα από την μεγάλη εορτή της Παναγιάς, που μας φέρνει στο νού και στη μνήμη μας αγαθές εικόνες και αναμνήσεις από τα παιδικά μας χρόνια μέσα στην Εκκλησία. Με τις Ακολουθίες στον ιερό Ναό καθημερινά, παράλληλα με πολύ παιχνίδι τα ξέγνοιαστα χρόνια της παιδικής ηλικίας.

Ένας ευλαβής χριστιανός Ιερεύς, γράφει κάπου στο Διαδίκτυο: «Αν σήμερα συνάνταγα την Παναγία, θα ικέτευα μονάχα αυτό: Άσε με λίγο σιωπηλά να σε ατενίσω, χωρίς καθόλου να σε ενοχλήσω. Κι εσύ αν θές Μητέρα του Χριστού μας, κάνε μου δώρο ακριβό, μόνο ένα βλέμμα, μια ματιά σου που στάζει όλης της Άνοιξης τα μύρα και γλυκασμό πανσέληνου Καλοκαιριού. Θάλασσα ασημένια η Χάρη σου. Φώς που δεν καίει η μορφή σου» [2]! Εντούτοις, «ο Χριστιανός δεν μπορεί να είναι Χριστιανός, αν δεν σέβεται (και αγαπά) ειλικρινά την Παναγία», λέει ο άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης. Ένας νέος ρώτησε κάποτε έναν Ιερέα, τι είναι αγάπη; Και εκείνος απάντησε: «Αγάπη είναι να μου σπάς τα νεύρα, να με σκανδαλίζεις με τις ερωτήσεις σου, και να μην σε διώχνω από κοντά μου»! Αυτό κάνει και η Παναγία. Αυτή είναι η αγάπη της για εμάς τους αμαρτωλούς… Δεν αφήνει η αγάπη της να μας διώξει από κοντά της! Επιπλέον, φέτος το Δεκαπενταύγουστο πρωτίστως να νηστέψουμε από την κακία· να καθαρίσουμε την ψυχή μας από τα πάθη με την Χάρη του Θεού και με την συνέργια βέβαια την δική μας, διά μέσου της σωματικής νηστείας. Η άσκηση στην Ορθοδοξία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την απόκτηση των αρετών προκειμένου να αποκτήσουμε την θεία Χάρη και την αγιότητα· να φθάσουμε στην αγάπη του Θεού. Οι άγιοι διά μέσου της άσκησης «γινόντουσαν» κεριά αναμμένα που καιγόντουσαν κι έτσι φώτιζαν τον κόσμο! Είχαν αποκτήσει την αίσθηση της παρουσίας του Θεού στη ζωή τους και θυσίαζαν την ύπαρξή τους ολόκληρη μέσω της προσευχής για την σωτηρία του σύμπαντος κόσμου. Αυτό έκανε και η Παναγία. Διότι, ακριβώς, κατά την αγαπώσα καρδία μας λαμβάνουμε Χάρη Θεού.

Ο άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, τονίζει: «Όταν σκεπτόμαστε τους Αγίους, μας σκέπτονται και οι Άγιοι και μας βοηθούν. Έτσι πιάνει κανείς φιλία με τους Αγίους, που είναι η πιο σίγουρη φιλία. Τότε μπορεί να είσαι μόνος και να ζείς με όλους· και με Αγίους και με Αγγέλους και με όλο τον κόσμο»! Πόσο μάλλον όταν σκεπτόμαστε την Παναγία και προσευχόμαστε σε αυτήν και την παρακαλούμε διά μέσου των Παρακλήσεων, θα μας βοηθήσει και θα είναι ζωντανή η γλυκιά της παρουσία στη ζωή μας; Γι’ αυτό ψάλλουμε: «Δέσποινα και Μήτηρ του Λυτρωτού δέξαι παρακλήσεις αναξίων σών ικετών, ίνα μεσιτεύσης προς τον εκ σού τεχθέντα, ω Δέσποινα του κόσμου γενού Μεσίτρια»[3], για την ψυχοσωματική μας υγεία. Να μην απελπιζόμαστε, διότι έχουμε μεσίτρια στον Ουρανό την Παναγία προς τον φιλάνθρωπο Θεό, και την παρακαλούμε να μην ελέγξει τις πράξεις μας ενώπιον των αγγέλων, αλλά να μας βοηθήσει γρήγορα, όπως πολύ ωραία ψάλλουμε στις Παρακλήσεις της. Γι’ αυτό συμβούλευε ο άγιος Λουκάς ο Ιατρός, Επίσκοπος Κριμαίας: «Μη διστάσεις να καλείς την Παναγία σε βοήθεια όποτε έχεις ανάγκη, και όχι μόνο»[4]. Δεν υπάρχει κανένα θέμα που να μας απασχολεί, και κανένα πρόβλημα που να βασανίζει την ζωή μας, που να μην απαντάται μέσα στα Τροπάρια της Παράκλησης της Παναγίας. Ωστόσο, βασική προϋπόθεση της παράκλησης, είναι η μετάνοια. «Εν μετανοία προσπέσωμεν…»[5]. Χωρίς την μετάνοια και την ταπείνωση δεν υπάρχει Παράκληση. Μέσα στην Παράκληση ακόμη νιώθουμε μία ψυχική γαλήνη, μία χαρά. Συνεπώς, ό,τι είναι το λάδι για το καντήλι, ή το νερό για το σώμα μας, είναι η χαρά για την ψυχή μας. Όμως, έχει διαφορά η χαρά του Θεού, από τις χαρές του κόσμου που νιώθουμε. Ο Μ. Βασίλειος διατείνεται: «Η χαρά είναι ένα σκίρτημα της ψυχής όταν χαίρεται»[6]. Σκίρτημα αγαλλομένης ψυχής. Είναι η απόλαυση της ψυχής στην παρουσία του Θεού. Θυμόμαστε εδώ το σημαντικό ευαγγελικό γεγονός της συνάντησης της Παναγίας με την ξαδέλφη της την Ελισάβετ, όπου «εσκίρτησε το βρέφος έν τη κοιλία»[7] της Ελισάβετ, ο Τίμιος Πρόδρομος, όταν συνάντησε την Μητέρα του Θεού. Δηλ. πήδηξε από χαρά το βρέφος ο Ιωάννης ο Πρόδρομος μέσα στην κοιλιά της μητέρας του, όταν είδε την Παναγία εγκύω ούσα στον Θεάνθρωπο Χριστό. Επιπλέον, μνημονεύουμε τον λόγο του Κυρίου, όταν είπε κάποτε: «Ηγαλιάσατο τω πνεύματι…»[8]. Δηλ. χάρηκε εσωτερικά, ψυχικά, μέσα στη καρδιά του! Αυτό είναι το σκίρτημα όταν χαιρόμαστε. Αυτή την χαρά, άλλωστε, υποσχέθηκε στους μαθητές Του ο Χριστός: «Σας δίνω την χαρά την δική μου, (όχι του κόσμου) που δεν μπορεί κανείς να σας την αφαιρέσει»[9]. Η χαρά του Χριστού είναι μόνιμη, πηγαία, πλήρης και αληθινή! Ενώ η χαρά του κόσμου είναι πρόσκαιρη και ψεύτικη πολλές φορές. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο απόστολος Παύλος, όταν τους προξενούσαν στους Μαθητές λύπη και στεναχώριες ο κόσμος, «λυπούμενοι αεί χαίροντες»[10]. Δηλ. λυπόμαστε από τις θλίψεις, κι όμως πάντοτε χαιρόμαστε· είμαστε χαρούμενοι! Όντως παράδοξο για την κοσμική λογική. Είχαν την πνευματική χαρά οι άγιοι Απόστολοι και πάντες οι άγιοι, παρόλο που λυπόντουσαν από την κακία του κόσμου· χαίρονταν εσωτερικά στην καρδιά τους, διότι είχαν την χαρά του Χριστού. Γι’ αυτό συνιστά ο μέγας Παύλος: «Χαίρετε πάντοτε εν Κυρίω»[11]. Να χαίρεστε πάντα με τον Χριστό. Η Παράκληση, λοιπόν, έρχεται να εκπληρώσει αυτό τον έμφυτο πόθο της καρδίας και της ψυχής μας· την χαρά. Της αληθινής εν Χριστώ χαράς. Εξάλλου, αυτό προσευχόμαστε σε κάθε Παράκληση, «πλήρωσον χαράς την καρδία μας» Παναγία μου. Όχι λίγη χαρά, αλλά πληρότητα χαράς. Να μας γεμίσει χαρά, διότι η Θεοτόκος είναι όντως πλήρης Χάριτος (Κεχαριτωμένη) και χαράς από τον Θεό. Μόνο οι ασεβείς[12] δεν μπορούν να έχουν χαρά. Παρακαλούμε, επομένως, κι εμείς με μετάνοια και ευλάβεια το άγιο Πρόσωπο της Παναγίας, να μας βοηθήσει και να χαρούμε αληθινά εν Χριστώ, διότι μας εμποδίζουν τα ποικίλα προβλήματα της ζωής μας και οι μέριμνες του κόσμου, μας στερούν την αληθινή χαρά.

Κατά συνέπεια, η αγία μας Εκκλησία και φέτος αυτή την ιερή περίοδο του Δεκαπενταύγουστου, προβάλλει το ιερό και γλυκό συνάμα Πρόσωπο της Παναγίας, ως δυνατή πνευματική ευκαιρία ανεφοδιασμού της ελπίδας μας, παρακλήσεως του πόνου μας, θεραπείας των πληγών μας, ενίσχυσης των δυνάμεών μας για την συνέχιση της δημιουργίας της ζωής και, τέλος, θωράκισης της πίστης μας στη δύναμη του Θεού, μέσα από την διαπίστωση της ανθρώπινης αδυναμίας. Κι εμείς οι πιστοί με απόλυτη την βεβαιότητα της συνεχούς παρουσίας της Παναγίας στη ζωή μας, με ευγνωμοσύνη ψάλλουμε: «Εν τη κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπες Θεοτόκε»[13]. Το Πρόσωπο της Παναγίας, το οποίο η Εκκλησία μας καλεί να πανηγυρίσουμε με ύμνους και ωδές πνευματικές κατά την κορυφαία Θεομητορική εορτή της, αποτελεί «γέφυρα» μετάβασης από τις οδυνηρές εμπειρίες, κατά τρόπο υπερβατικό και σωτήριο στη χαρά της Ζωής, «η μετά θάνατον Ζώσα»[14]. Έτσι, η Παναγία με την κοίμησή της μετέστη ψυχοσωματικά[15] «έκ του θανάτου είς την ζωήν»[16], εγκαινιάζοντας την νέα έν Χριστώ πραγματικότητα, την οποία δώρισε στον άνθρωπο ο Χριστός με την κάθοδό Του στον Άδη και την έκ νεκρών Ανάστασή Του. Ώστε με πολύ θεολογική εμβρίθεια μιλάει για την Κοίμηση της Θεοτόκου ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, όπου την ονομάζει όχι μόνο ένδοξη, αλλά συγχρόνως την ονομάζει «μεταβίωση»[17]. Ο θάνατος της Παναγίας είναι «θάνατος ζωηφόρος» και «αρχή δευτέρας υπάρξεως», της αιώνιας, κατά τον ιερό Δαμασκηνό[18]. Επομένως, με αυτό τον τρόπο η Παναγία έγινε, ως άνθρωπος, συνεργός στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας για την σωτηρία του ανθρώπου[19], ενώ παράλληλα, η Ίδια φανέρωσε εσχατολογικά την μέλλουσα πνευματική κατάσταση του ανθρώπου, πρό του τέλους του (επίγειου) κόσμου. Ως έκ τούτου, «τάφος και νέκρωσις ούκ εκράτησεν»[20] την Παναγία, «αλλ’ ως Ζωής Μητέρα προς την Ζωήν μετέστησεν»[21], για να ανοίξει σε όλους μας την πύλη της ευσπλαχνίας που μας εισάγει στη Βασιλεία του Θεού, και είναι η όντως ζωή μας[22]. Γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω γιατί ο θάνατος της «ζωαρχικής Μητέρας» του Χριστού υπερβαίνει την έννοια του θανάτου, ώστε να μην ονομάζεται καν θάνατος, αλλά «κοίμηση» και «θεία μετάσταση» και «εκδημία» ή «ενδημία» προς τον Κύριο. Γι’ αυτό η Κοίμηση της Θεοτόκου, δεν προκαλεί την φρίκη και την απόγνωση του θανάτου στους ανθρώπους, αλλά προκαλεί χαρά και αγαλλίαση, διότι καταργήθηκε πλέον από τον Χριστό το κράτος του θανάτου και η ανθρώπινη φύση ντύθηκε την αθανασία[23].

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει και ο Ποιητής Τάσος Λειβαδίτης: «Ήταν βέβαια λίγο παράξενος, έμενε στο διπλανό δωμάτιο, όμως εκείνη την νύχτα βγήκε στον δρόμο κρατώντας μια λάμπα… “Τι γυρεύεις;”, του λέω, “την Θεοτόκο” μου λέει – στην ακατάληπτη γλώσσα εκείνων, που δίνουν νόημα σε μια εποχή»[24]! Η ψυχή μας τώρα τον Αύγουστο, η επιλογή της να είναι η προσευχή για να γλυκαθεί από την Χάρη του Θεού· να αφήσει τα πολλά λόγια, τις κόντρες και τους καβγάδες, αλλά και άλλες κακίες που μας πάνε πίσω πνευματικά. Χωρίς βαθυστόχαστα φιλοσοφήματα και περισπούδαστες αναλύσεις, τα θέματα του Αυγούστου να είναι το φώς, ο Χριστός, η Παναγία, η γαλήνη… Τελικά, είναι θέμα τρόπου και όχι τόπου όλα αυτά. Να σκεφτούμε τι όμορφα μπαίνει το φώς στο Ναό από το πάναγνο Πρόσωπο της Παναγίας[25], όπως θα έλεγε η υμνογραφία της Εκκλησίας, υπό το γλυκό βλέμμα του Κυρίου…[26]. Αυτό είναι «το κάλλος της Παναγίας», όπως πολύ εύστοχα γράφει ο μεγάλος Φώτης Κόντογλου, δηλ. η πνευματική της ομορφιά. Αυτό το θείο φώς[27] να φωτίζει τους λογισμούς, τις πράξεις μας και όλη την ύπαρξή μας, και να μας αξιώσει ο Θεός να γευθούμε κι εμείς – όντας αμαρτωλοί, αλλά μετανοημένοι – την μεγάλη αυτή χαρά που προξενεί η εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, με την Χάρη και φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.

Εν κατακλείδι, επί τη ευκαιρία της μεγάλης Θεομητορικής εορτής, ας ικετέψουμε την Παναγία και να προσευχηθούμε όχι μόνο για εμάς και την οικογένειά μας, αλλά για τον σύμπαντα κόσμο· ιδιαιτέρως να προσευχηθούμε να ημερέψει τον πόνο και την οδύνη όλων των συνανθρώπων μας, που είδαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα να χάνονται με τόσο τραγικό τρόπο από την φονική πυρκαγιά στην χειμαζόμενη Χώρα μας, αλλά και για τον καθένα που περνάει τον δικό του προσωπικό «Γολγοθά». Η Μητέρα του Θεού και μάνα μας Παναγία, να είναι βάλσαμο και δρόσος ψυχής και πνευματική ενίσχυση σε αυτόν τον φοβερό αγώνα τους. Στην προσευχή μας δε, να θυμηθούμε και τις ψυχές των συνανθρώπων μας που βιαίως και μαρτυρικώς έχασαν την ζωή τους και ταξίδεψαν για τον Ουρανό· ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός διά πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου, να τις υποδεχθεί κατά την πολύ Του αγαθότητα και ευσπλαχνία, και να τις χαρίσει την μακαριότητα του Παραδείσου και την θέα του απροσίτου Φωτός του Προσώπου Του[28].

π. Γεώργιος Β. Δημητρόπουλος

Υπ. ΜΑ Θεολογίας

---

[1] Βλ. http://gr.euronews.com/2017/08/15/dekapentagoustos-to-pasxa-toy-kalokairiou.

[2] Αρχιμ. π. Ανδρέα Κονάνου, βλ. https://www.facebook.com/AndreasKonanosPage/.

[3] Βλ. Μεγαλυνάρια, Ακολουθία του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος της Θεοτόκου.

[4] Βλ. Αγίου Λουκά Αρχιεπισκόπου Κριμαίας, «Λόγος είς την Κοίμησιν της Θεοτόκου», Λόγοι και Ομιλίες, τόμ. Γ’, εκδ. «Ορθόδοξος Κυψέλη».

[5] Βλ. Τροπάριο «Τη Θεοτόκω εκτενώς νυν προσδράμωμεν, αμαρτωλοί και ταπεινοί και προσπέσωμεν εν μετανοία εκ βάθους ψυχής…», από την Ακολουθία του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος της Θεοτόκου.

[6] Μ. Βασιλείου, Περί λύπης και αθυμίας, PG 33, 1277.

[7] Λουκ. 1, 41.

[8] Λουκ. 10, 21.

[9] Ιωάν. 16, 22-24.

[10] Β. Κορ. 6, 10.

[11] Φιλιπ. 4, 4.

[12] Πρβλ. Μεγαλυνάριο του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος της Θεοτόκου: «Άλαλα τα χείλη των ασεβών…».

[13] Απολυτίκιο της Εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

[14] Ωδή θ’, Καταβασίες της Εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Βλ. Μητρ. Νέας Σμύρνης Συμεών (Κούτσα), Οι Καταβασίες των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών, εκδ. Τέρτιος, σελ. 110-115.

[15] Άλλο πράγμα είναι η μετάσταση και η διαφύλαξη του σώματος της Παναγίας από την φθορά, και άλλο η ανάσταση. Και ακόμα και αν χρησιμοποιούμε την λέξη «συνανίσταται» για το σώμα της Παναγίας, όπως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (PG 151, 465), είναι προφανές ότι δεν πρόκειται ακριβώς για την γενική ανάσταση που θα συμβεί κατά την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, αλλά για κάτι που μοιάζει με αυτήν.

[16] Ιωάν. 5, 24. Βλ. Απολυτίκιο της Εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

[17] Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία 37 είς την Κοίμησιν της Θεοτόκου, PG 151, 460 κ.εξ. Αυτή η λεγόμενη μεταβίωση είναι η ανάσταση και ανάληψη του σώματος της Παναγίας, κατά την διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά.

[18] Βλ. Ιωάννη Δαμασκηνού, PG 94.

[19] Πρβλ. «Ο Χριστός ανέστησε παγγενή τον Αδάμ», βλ. Ευσέβιου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Κεφάλαιον ΚΑ’, σελ. 102. Πεντηκοστάριον, Κυριακή της Σαμαρείτιδος, Ωδή ς’, σελ. 125.

[20] Κοντάκιο της Εορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου.

[21] Βλ. Κοντάκιο, όπ. παρ. Ιω. Δαμασκηνού, PG 94. Βλ. Αθανάσιου Γιέφτιτς, Ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός περί της Παναγίας Θεοτόκου, στο «Η Θεοτόκος – τέσσερις θεομητορικές ομιλίες», εκδ. Απ. Διακονίας, Αθήνα 1995.

[22] Βλ. Ιωάννη Δαμασκηνού, όπ. παρ. Αρχιμ. Ιερόθεου Καλογερόπουλου, Η Μητέρα της Ζωής ανεδείχθη και Μητέρα όλων μας, Romfea.gr, 02/08/2018.

[23] Αρχιμ. Καλλίστρατου Ν. Λυράκη, Η Αειπάρθενος, στο Περιοδικό Πηγή Ζωής, άρθρο «Μετέστη προς την Ζωήν», της Ι. Μητροπόλεως Μυτιλήνης, αρ. φύλ. 98, 15 Αυγούστου 2005.

[24] Τάσου Λειβαδίτη, Ποιήματα, τόμ. Γ’, «Ευαγγελισμός», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2003.

[25] Βλ. Θεοτοκίον της Οκτωήχου, Ωδή η’, ήχος Δ’: «Συ μόνη εν πάσαις γενεαίς Παρθένε άχραντε, Μήτηρ εδείχθης Θεού· σύ της Θεότητος γέγονας, ενδιαίτημα πανάμωμε, μη φλογισθείσα τω πυρί, του απροσίτου φωτός· όθεν πάντες σε ευλογούμεν Μαρία Θεόνυμφε».

[26] Πρβλ. Αρχιμ. Ανδρέα Κονάνου, όπ. παρ.

[27] Πρβλ. Γρ. Παλαμά, Υπέρ των ιερώς Ησυχαζόντων, 2, 3, 57, PG 150. (…διά του φωτός θεώμενος και φώς ορών εν τη του φωτός εκείνου θέα τε και απολαύσει, και το υπερφαές και απερινόητον όντως γινώσκει του Θεού…»).

[28] Πρβλ. Γρ. Παλαμά, όπ. παρ. Πρβλ. Ευχή: «Χριστέ το φώς το αληθινόν, το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον είς τον κόσμον, σημειωθήτω εφ' ημάς το φώς του προσώπου Σου, ίνα έν αυτώ οψώμεθα φώς το απρόσιτον, και κατεύθυνον τα διαβήματα ημών προς εργασίαν των εντολών Σου, πρεσβείαις της παναχράντου σου Μητρός και πάντων σου των αγίων. Αμήν».