«Φιλοσοφώντας την Πολιτική»

Ο Πλάτωνας διαπιστώνει μία στενή σχέση, άρρηκτη συνάφεια ανάμεσα στη φιλοσοφία και την πολιτική, λέγοντας ότι, δεν θα πάψουν να υπάρχουν τα (παντοειδή) κακά στον κόσμο, εκτός εάν οι φιλόσοφοι κυβερνήσουν ή οι κυβερνώντες φιλοσοφήσουν γνήσια και ικανά, κατά τρόπο ώστε, η πολιτική δύναμη να συμπέσει με την φιλοσοφία (Πολιτεία, 473 c-d). Επίσης, η φιλοσοφική γνώση, όπως κάθε γνώση, έχει κοινωνική αναφορά. Αλλά και η πολιτική γνώση και πράξη έχει κοινωνική αναφορά. Αυτό σημαίνει πως, η πολιτικοποίηση αποτελεί ουσιώδες χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Πρέπει, λοιπόν, ο πολιτικός, όχι να κάνει μόνο πράξη κάποιο πολιτικό ή άλλο επίτευγμα για τους πολίτες, αλλά ταυτόχρονα, να στοχάζεται και να φιλοσοφεί τις κοινωνικές συνέπειες του συγκεκριμένου επιτεύγματος για την ανθρωπότητα. Δηλαδή, με άλλα λόγια, ο πολιτικός να φιλοσοφεί πως μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο αυτή η πολιτική ενέργεια βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ως προς την πνευματική βελτίωσή του (βλ. πνευματικός πολιτισμός, culture). Έτσι, θα λέγαμε, ερμηνεύεται και η ταύτιση της φιλοσοφίας με την πολιτική από τον Πλάτωνα. Από αυτή την θέση πηγάζει μια αυξημένη ευθύνη του φιλόσοφου για τα κοινά. Αυτή η αυξημένη ευθύνη για τα ανθρώπινα πράγματα (υλικά και πνευματικά) πρέπει να διαποτίζει τον κάθε πολιτικό. Αφού, ως γνωστό, ο άνθρωπος χρειάζεται και την πνευματική τροφή, παράλληλα με την υλική τροφή.

Η ανθρώπινη σκέψη δεν είναι στατική και αμετάβλητη, αλλά δυναμική και μεταβαλλόμενη. Ο Αριστοτέλης δέχεται ότι, κάθε τέχνη, μέθοδος, πράξη και προαίρεση του ανθρώπου επιδιώκει ένα σκοπό (τέλος) που είναι αγαθός (βλ. Ηθικά Νικομάχεια). Κατά τον Αριστοτέλη, ο τελικός σκοπός της πολιτικής είναι (ή θα πρέπει να είναι) το ανθρώπινο αγαθό (Ηθικ. Νικ. 1094 b7). Εφόσον για τον Αριστοτέλη, η πολιτική είναι μέρος της φιλοσοφίας, επομένως, οι πολιτικοί πρέπει να φιλοσοφούν (θεωρία) όταν εξασκούν (πράξη) πολιτική προς όφελος των ανθρώπων και της ευημερίας των πολιτών, για το ανθρώπινο αγαθό. Αυτός είναι ο απώτερος σκοπός. Διότι, κατά τον φιλόσοφο, ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικό ζώον», είναι πολιτικό όν (Ηθικ. Νικ. 1097 b11. Βλ. Γ. Κουμάκη, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, εκδ. Εστία, Αθήνα 1984, σελ. 20-52).

Όμως, δυστυχώς, λόγω του χαμηλού και περιορισμένου φιλοσοφικο- πνευματικού επιπέδου του ανθρώπου, ο άνθρωπος βρίσκεται εγκλωβισμένος και αιχμαλωτισμένος στις προκαταλήψεις και τις συνήθεις (πολιτικές) πεποιθήσεις του έθνους του. Επηρεασμένος ψυχολογικά βέβαια και από το όλο παγκόσμιο κοινωνικο-πολιτικό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας. Αυτή η πνευματική ωριμότητα και «χάριτι θεία φαίνεται εκλείψασα οριστικώς» (πρβλ. Εμ. Ροΐδη). Ευχής έργον, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε, είναι να απαγκιστρωθούμε οριστικά από τις οποιαδήποτε προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, να φιλοσοφήσουμε στην πολιτική και να υπάρξει υγιής πολιτική ζωή, ώστε να διαβούμε στον ασφαλή δρόμο της πνευματικής ανάπτυξης και της κοινωνικής ευημερίας· του ανθρώπινου αγαθού. Σε τελική ανάλυση, αυτό βοηθάει ουσιαστικά τον άνθρωπο μαζί με την θεολογία, να αναπτυχθεί στην κοινωνία ψυχο-πνευματικά και να ωριμάσει εν Χριστώ (Εφ. 4, 17) θεία χάριτι. 

Εν κατακλείδι, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, η φιλοσοφία ταυτίζεται με την θεολογία (βλ. Ι. Χρυσόστομου, PG 63, 502. Plutarchus Biogr., Phil., De Iside et Osiride 351c-384c., κ.ά.). Εξάλλου, ο άνθρωπος ζεί την αλήθεια φιλοσοφικά, θεολογικά και επιστημονικά. Αφού το επιστητό είναι άπειρο και ο φιλόσοφος δεν είναι παντογνώστης. Όταν φιλοσοφούμε βρισκόμαστε «καθ’ οδόν» και δεν φτάνουμε ποτέ στο τέρμα. Η αξία της φιλοσοφίας, όπως και της θεολογίας, σχετίζεται με την ζωή του ανθρώπου. Κατά τον Κλήμη Αλεξανδρείας, η φιλοσοφία είναι πολυχρόνια συμβουλή συνδυασμένη με τον αΐδιο έρωτα της σοφίας, (Προτρεπτικός πρός Ἒλληνας, SC 2: 113, 1-2). Η οντολογική Σοφία όμως είναι ο Χριστός· ο Θεός είναι η Σοφία και η Πηγή της Σοφίας (Σοφ. Σολ. 7, 15-21). Άρα, η αγάπη για την σοφία (φίλος της σοφίας), καθίσταται αυτομάτως η αγάπη για τον Θεό.

π. Γεώργιος Β. Δημητρόπουλος

Υπ. ΜΑ Θεολογίας